Na een medisch incident hoort de aandacht allereerst naar het slachtoffer en de familie te gaan. Maar wie heeft er oog voor de zorgverlener?
Ongeveer 16 op de 1000 patiënten die in een Nederlands ziekenhuis worden opgenomen krijgen te maken met potentieel vermijdbare schade die leidt tot tijdelijke of permanente beperkingen, een langer durende opname of onverwacht overlijden. Natuurlijk moet de eerste aandacht van de betrokken zorgverlener en ziekenhuisorganisatie gaan naar de gedupeerde patiënt en diens familie. Deze heeft recht op tijdige, open en volledige informatie over de oorzaak en de mogelijke gevolgen van het incident.
Maar hoe staat het met de betrokken zorgverlener? Onverwachte uitkomsten in de patiëntenzorg laat hem of haar bepaald niet onberoerd. De impact wordt nog groter wanneer er sprake is van een officiële klacht en/of tuchtzaak, nagenoeg altijd een emotioneel beladen en intimiderende
Lees het verhaal waarin een arts openhartig vertelt over de impact van een tuchtzaak.
Cognitieve en gedragsmatige reacties en copingstijlen hebben op hun beurt weer een directe impact op de interactie met collega´s en de patiëntenzorg. Ineffectieve copingstijlen kunnen een constructief, maar vaak ook een nadelig, effect hebben op het professioneel handelen en de kwaliteit van zorg.
Depressie
Persoonlijke gevolgen van een medisch incident voor de zorgverlener bestaan uit spanning, angst, depressie en vaak grote twijfel over de eigen professionele bekwaamheid. Posttraumatische stress stoornis, schaamte , schuldgevoelens, slaapstoornissen, verlies van zelfvertrouwen, (dreigende) burn-out en ook suïcide zijn reële gevolgen. Naar schatting krijgt meer dan de helft van de zorgverleners vroeg of laat te maken met een of meerdere van deze symptomen. Er kan angst voor (tuchtrechterlijke) maatregel en de professionele reputatie bestaan en angst een volgende fout te maken. Meer dan 10 procent van de zorgverleners overweegt uit het vak te stappen na een ernstig incident.
Zorgverleners zijn over het algemeen niet gewend uitdrukking te geven aan de emotionele impact die zij ervaren, de spanning die leeft om het verdriet, en de eventuele boosheid, van de gedupeerde patiënt weer onder ogen te zien. Gevoelens van eenzaamheid en isolement gaan dan gepaard met het in stilte lijden binnen de muren van het ziekenhuis. De angst om afgerekend te worden kan betekenen dat men zich terugtrekt en leiden tot disfunctioneren met alle gevolgen van dien. Comfort van familieleden of een nabije collega kan de spanning verminderen, maar dat is meestal niet afdoende. Waar de directe collega´s, klachtenbemiddelaar of advocaat hoofdzakelijk bezig zijn met het zo goed mogelijk laten verlopen van de klachtenprocedure, zijn de gevoelens van de zorgverlener over het algemeen geen onderwerp van gesprek. Dat is nogal vreemd als je bedenkt dat de emotionele impact op de individuele zorgverlener uiteindelijk het succes en de patiëntveiligheid van de zorgorganisatie in hoge mate beperkt.
Meer dan 10 procent van de zorgverleners overweegt uit het vak te stappen na een ernstig incident
Opvang
Mijn ervaring is dat de impact van medisch incidenten op de zorgverlener zelf flink wordt onderschat. Managers, bestuurders en zorgverleners staan nog onvoldoende stil bij de mogelijkheden om de (im)materiële impact van incidenten te minimaliseren. De ondersteuning die beschikbaar is voor zorgverleners na betrokkenheid bij een medisch incident of bij (dreiging van) een klacht is nog sterk afhankelijk van de setting waarin hij of zij werkt. Slechts een enkele zorgorganisatie werkt momenteel aan een aanpak voor de opvang van zorgverleners na een incident.
Het is de hoogste tijd voor een meer structurele vorm van (h)erkenning van de persoonlijke nasleep en inherente professionele gevolgen van onverwachte gebeurtenissen in de patiëntenzorg. Dat zou een inherent onderdeel moeten zijn van kwaliteitsbevorderende maatregelen in maatschappen en andere werkverbanden maar ook in ziekenhuisorganisaties en medische beroepsverenigingen. Want de vaardigheid om in alle openheid en zonder terughoudendheid de gedupeerde patiënt en zijn familie tegemoet te treden, helpen de zorgverlener bij een goede verwerking. Ook een zorgverlener moet kunnen rekenen op een veilige haven en een respectvolle bejegening na een medisch incident. Daarin ligt de sleutel voor het oplossen van knelpunten in de patiëntenzorg en het herstel van vertrouwen.
