In 2012 werd de vergoeding voor tolkdiensten in de zorg afgeschaft. Zorgverleners reageerden verbolgen op de maatregel van minister Schippers. Zij vreesden voor de veiligheid van anderstalige patiënten. Is hun vrees uitgekomen?
Fotograaf: Frank Muller/zorginbeeld
Komt een vrouw bij de dokter. Ze is al wat ouder, Marrokaanse misschien. “U mag geen zuivel meer gebruiken. Begrijpt u dat?” Mevrouw begrijpt het, zegt ze. Op bezoek bij haar buurvrouw bedankt ze voor suiker in haar koffie. “Ik mag geen suiker meer”, zucht ze. “Melk dan?” vraagt buurvrouw. “Ja, melk graag.”
Heel herkenbaar, vindt Sonja Wierckx-Mentinck. Ze is huisarts in Ede. Hooguit tien gezinnen in de praktijk zijn van buitenlandse afkomst. En toch. “Een Turkse vrouw die al twintig jaar in Nederland woont. Ze kwam bij me met haar dochter. Het leek om een simpele blaasontsteking te gaan, maar de klachten verdwenen niet. Wat zag ik over het hoofd? Uiteindelijk heb ik de tolkentelefoon ingeschakeld. Het meisje bleek al jaren last te hebben van infecties – een aangeboren afwijking die fatale gevolgen had kunnen hebben. Toch dacht ik heel lang dat mevrouw goed genoeg Nederlands sprak.”
Niet te betalen
Dat was een paar jaar geleden, toen een professionele tolk inschakelen nog gewoon was. De praktijk maakte er zeker één keer per week gebruik van. Sinds de afschaffing van de tolkenvergoeding in 2012 gebeurt dat nog maar twee keer per
In 2012 werd de tolkenvergoeding in de zorg uit kostenbespraring afgeschaft. De maatregel moest een besparing van € 19 miljoen opleveren. Tolken werden vooral ingezet via het Tolk- en Vertaalcentrum Nederland (TVCN) en betaald door de overheid. In 2011 verleende TVCN 166.000 tolkdiensten in de zorg. In 2012 was dit aantal met 20 procent gedaald. De website Wij Zijn Sprakeloos is compleet gewijd aan de afschaffing van de tolkenvergoeding in de zorg.
“Het is gewoon niet te betalen”, zegt Wierckx. “Tien minuten tolken kost veel meer dan we aan een consult verdienen. Gelukkig kunnen we in onze gemeente een beroep doen op het Achterstandsfonds, al is dat nogal omslachtig. Daarom doen we veel vaker een beroep op buren en familie. Soms tolken die goed, soms niet. Bij gevoelige zaken, is de patiënt sowieso beter af met een onafhankelijke tolk.”
Wierckx vindt het niet alleen discriminerend, ze betwijfelt ook dat de maatregel van Schippers de kosten heeft bespaard die ze voor ogen had. “De besparing wordt teniet gedaan doordat je sneller doorstuurt naar een specialist als je er niet uitkomt. De kans op overbehandeling is groter zonder tolk.”
Handen- en voetenwerk
Dat is ook de ervaring van Betty Struyk, verloskundige op een plattelandspraktijk in Goirle. Onder de praktijk valt het Asielzoekerscentrum in Gilze. Twee of drie keer per week houden de verloskundigen daar spreekuur. Voor asielzoekers en slachtoffers van mensenhandel worden de kosten van tolken nog wel vergoed. “Als het lukt in het Frans, Duits of Engels proberen we het zonder tolk te redden. Maar het komt ook voor dat we de ene na de andere tolk aan de lijn hebben. Dat werkt goed. En als een vrouw goed is voorgelicht, lukt het vaak tijdens de bevalling wel met handen- en voetenwerk.”
Maar wat als mensen een verblijfsstatus krijgen? De vergoeding houdt op en zelf een tolk betalen, zit er meestal niet in. “Buitenlandse vrouwen met een hoge bloeddruk of een te klein kind lopen risico, maar begrijpen het belang niet van op controle komen. Tel daarbij op dat ze zich slecht in het Nederlands kunnen uiten en je snapt waarom dingen fout gaan.” Speciaal voor deze groep is de praktijk een netwerk aan het opzetten van mensen die kunnen tolken.
Tolkenpool
Grotere instellingen doen dat vaak al langer. Het VUmc werkt sinds 2008 met een tolkenpool. Reden: steeds vaker werd teruggevallen op familie, ook kinderen. Terwijl je soms wat meer afstand of kennis nodig hebt. Bij slecht nieuwsgesprekken bijvoorbeeld. En in acute situaties duurt een aanvraag bij de TVCN tolkentelefoon gewoonweg te lang.
GGZ-instelling Altrecht schakelt vooraf geselecteerde
Een zzp’er inhuren via Altrecht Select kost € 1 per minuut exclusief BTW. Voor 15 minuten betaal je dus € 18,15. Een TVCN telefonische tolkdienst regelen via Altrecht Select kost € 33 per 15 minuten. Heb je de TVCN tolk langer aan de lijn, dan wordt het relatief goedkoper (€ 86 voor 60 minuten). Dat is nog steeds duurder dan een zzp’er. Voor een medewerker met tolkencursus betaal je een tarief dat gelijk is aan zijn bruto uursalaris bij Altrecht.
in. Dat is veel goedkoper dan de tolkentelefoon. Zzp’ers worden ingehuurd via het interne uitzendbureau Altrecht Select. Ook eigen, meertalige medewerkers hebben een tolkencursus gevolgd. Ze kunnen buiten hun werktijd worden ingehuurd. Psychiater Gomp Gille maakt er regelmatig gebruik van. “Ik zie mensen maar één keer in de drie maanden. Dan wil ik wel zeker weten dat we elkaar begrijpen.”
Gille: “Het merendeel van mijn patiënten is allochtoon. Vooral Marrokaan. Alleen al die andere cultuur. ‘Bent u depressief?’ ‘Nee, ik heb pijn dokter’. Maar hij bedoelt hetzelfde. En met pijn ga je in Marroko op bed liggen. Bij ons is het juist: hop, in de benen. Veel begrijp je ook non-verbaal. Klamme handen, vervuiling. Maar een foto maken, zoals van een beenbreuk, kan ik niet. En dus moet ik patiënten laten vertellen. Want het is mijn taak tijdig die medicatie naar binnen te krijgen. Probleem is dat psychotische mensen denken dat alles wat ze beleven echt is. ‘Bent u psychotisch?’ ‘Nee dokter’. ‘Hoort u stemmen?’ ‘Ja, dat wel’.”
“Een goede tolk is in mijn vak essentieel. Ik heb er wel eens eentje uit een Utrechts restaurant gehaald, maar ook uit Groningen. Daar woonde de enige tolk die een taal uit Djibouti sprak. Dat heeft een smak geld gekost. Soms gebruik ik nog de tolkentelefoon; als iemand zo achterdochtig is dat hij er niemand bij wil hebben. En ik heb zelfs wel eens gehad dat de telefoon te veel was. Dacht de patiënt dat het een afluisterapparaat was.”
Nieuwe potjes
Maar is de zorg nu aantoonbaar onveiliger geworden voor anderstaligen, sinds het schrappen van de tolkenvergoeding? Nee, zegt onderzoeksbureau Nivel. Een onderzoek uit november 2013 toont aan dat niet-Westerse patiënten niet meer zorggerelateerde schade oplopen dan Nederlanders. Dat zegt waarschijnlijk vooral iets over het zelfoplossend vermogen van de zorg. Er werden nieuwe potjes gevonden, goedkopere zzp’ers ingehuurd, tolkenpools opgezet en tolkencursussen voor eigen medewerkers georganiseerd. Vooral de grotere instellingen hebben zo hun oplossingen gevonden. Maar voor verloskundige Struyk en huisarts Wierckx blijft het improviseren. Zij moeten het doen met de familie die meekomt. Op hoop van zegen.
Oproep
Heeft u een ervaring met een niet-Nederlands sprekende patiënt? Mail uw verhaal naar redactie@patientveilig.nl.
