Humor kan een effectief wapen zijn om gedrag te beïnvloeden. Reclamemakers weten daar alles van. Maar werkt het ook in de zorg? ‘Er kan meer dan veel zorgmanagers denken.’
Het was destijds groot nieuws. Gorilla Bokito viel in 2007 in Diergaarde Blijdorp een bezoeker aan en verwondde haar ernstig. De bezoekster had veelvuldig liefdevol in de ogen van de gorilla gekeken. Daar was Bokito niet van gediend. Sterker nog: het liefdevolle gebaar zag hij als een bedreiging voor zijn familie.
Hoewel je zou denken dat bezoekers na het voorval pas op de plaats zouden nemen, was dat allerminst het geval. Ze lokten Bokito nog meer uit dan voorheen. Waarschuwingsbordjes ten spijt.
Wat te doen? Het dierenpark zorgde voor surveillanten en meer afstand tot de gorilla’s, verzekeringsmaatschappij FBTO bedacht een pr-stunt. De zogenaamde Bokitokijker. Een kartonnen brilletje met op elk glas een tekening van een oog dat schuin omhoog kijkt. Vooral niet rechtstreeks naar het dier. “Een leuke gimmick”, zegt Marc Damen, directeur van Diergaarde Blijdorp. “Je leert mensen spelenderwijs iets over hun gedrag.”
Niet zeggen wat moet, maar mensen prikkelen tot veilig gedrag. Humor om gedrag te veranderen. Kan de zorg daar wat van opsteken? Damen: “Humor is leuk voor een dierenpark, want mensen komen er sowieso al om vermaakt te worden, maar in de zorg heb je te maken met een hoop ellende. Als iemand net heeft gehoord dat hij terminaal ziek is, moet je volgens mij niet met algemene grappen aankomen. Dat kan kwetsen.”
Dit been niet!
Humor in de communicatie met patiënten is inderdaad lastig, zeggen ingewijden. Voorbeelden kennen zij ook niet. Humor- en gezondheidspsycholoog Sibe Doosje van het Humorlab: “Het gaat bij patiëntveiligheid om erg serieuze zaken. Allereerst moeten daarom alle voorzorgsmaatregelen om incidenten te voorkomen genomen zijn. Overleven is een belangrijker facet dan humor. Als je in een bos een beer tegenkomt is het ook niet effectief om grapjes te gaan maken. Ook ken ik geen onderzoek waaruit blijkt dat humor beter werkt dan veiligheidinstructies.”
Eerst goede instructies, daarna kan humor eventueel wél ingezet worden om behandelaars goed van de instructies te doordringen. Doosje: “Mits het gepast is.” Patiëntverwisseling bijvoorbeeld. “We weten uit onderzoek dat er veel mensen onnodig geopereerd worden en dat er onnodige missers plaatsvinden. Behandelaars werken nu met simpele vragenlijsten om dat te voorkomen. Welk been moet er nou echt af? Zoiets zou je op ludieke wijze visueel kunnen maken door met een stift op het goede been ‘Dit been niet!’ te schrijven.”
Trainer Gijs van Dinther: ‘Voorzichtigheid met grappen is natuurlijk geboden. Maar er kan meer dan veel managers in de zorg denken’
Verwisselteam
Iets soortgelijks vond plaats in het Admiraal de Ruyterziekenhuis (locaties Goes, Vlissingen, Zierikzee en Middelburg). Sinds april 2013 hebben ze daar een maandelijkse themaweek rondom kwaliteit en veiligheid. Patiëntverwisseling was zo’n thema. Vier medewerkers gingen gekleed in OK-jassen langs de afdelingen. De OK-jassen hingen vol met markeerstiften en bloedbuisjes. Markeerstiften om de juiste patiënt te kunnen markeren, bloedbuisjes om aan te geven dat ook materiaal per ongeluk verwisseld kan worden. De vier van het zogenaamde ‘verwisselteam’ droegen een masker met het gezicht van een ander en polsbandjes met hun eigen naam erop. Aan de collega’s om uit te zoeken wie nou wie was.
[ref] [/ref]
[panel style=”panel-default”]
[panel-header]
Humor in bedrijf[/panel-header]
[panel-content]
[/panel-content]
[/panel]
Jody van Boven van de afdeling Bureau Kwaliteit en Veiligheid was verkleed: “Iedereen moest erg lachen, en we merkten dat ze er echt even stil bij stonden. De afdelingen moesten een quiz doen en bij een Eet & Weet lunchpresentatie reikten we een prijs uit aan de afdeling die het beste scoorde. Elke maand behandelen we een thema tijdens een zogenaamde Eet & Weetbijeenkomst en zorgen we voor een korte interactie op de afdeling. Zo hebben we even hun volledige aandacht.”
Edje
Humor is nog geen gemeengoed in de zorg, maar her en der komen blijkbaar toch lokale initiatieven op. Ook het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam waagde zich er aan.
Al jaren probeerde het AMC de opkomst voor de griepprik onder het personeel omhoog te stuwen. Artsen en verpleegkundigen kregen een serieuze brief met allerlei argumenten waarom een griepprik belangrijk is voor de patiëntveiligheid. Desondanks bleef de opkomst steken op 22 procent.
Afgelopen herfst besloot de arbo-dienst het anders aan te pakken. Communicatiemedewerker Marc van den Broek: “We zijn voor de griepprikcampagne met het Loesje-idee aan de haal gegaan. Dezelfde lay-out en lettertype, maar teksten als Patiëntveiligheid voor een prikkie, Een geprikt mens telt voor twee, Beter tien prikken in de arm dan één op de afdeling en Surf niet mee met de griepgolf. We ondertekenden met Edje. Ed is het gezicht in het AMC van de arbo-dienst en verantwoordelijk voor de prikken.”
Het bleef niet bij posters op A3 formaat, op één van de centrale pleinen kwam een grote banner te hangen van vier bij zes meter. Elke week veranderde de tekst. “Om het spannend te houden. De opkomst is gestegen met 50 procent. Dat is mooi. Aan de vele reacties te horen heeft de actie flink aan het denken gezet.”
Beetje braaf
Leuke ludieke acties, maar misschien nog wel een beetje braaf. Volgens Gijs van Dinther kun je meer prikkelen met de provocatieve stijl: ongewenste situaties of gedrag sterk overdrijven, tot het belachelijke aan toe. Van Dinther is aanhanger daarvan. Hij traint behandelaars om de stijl te gebruiken tijdens therapieën, coaching of aan het bed.
Overal waar gedrag halsstarrig is geworden en niet meer effectief, kun je volgens hem humor inzetten om het te doorbreken. Ook op algemene waarschuwingsbordjes.
“Om artsen er op te attenderen dat ze echt hun handen moeten wassen als ze de OK in gaan, kun je een tekst gebruiken als: Handen wassen? Dacht het niet, daar worden patiënten hard van! Met een grappige foto van een arts in laarzen in een extreem vieze OK. Om hem heen varkens en op de patiënt een kip. Zo’n boodschap komt beter aan.”
Twinkle
Vereiste is dat de boodschap nooit belerend of vanuit frustratie wordt gebracht, maar altijd met een twinkle in the eye. “De naam provocatief vind ik daarom zelf niet helemaal juist. Daar zit iets venijnigs in. Ik noem het: gedrag doorbreken met humor. Humor omzeilt het natuurlijke defensiesysteem tegen nieuwe informatie. Voorzichtigheid is natuurlijk geboden. Als mensen er niet om kunnen lachen, heb je het niet goed gedaan of is het niet gepast. Maar er kan meer dan veel managers in de zorg denken.”
