Hoe kijken zorgprofessionals naar hun vak wanneer ze hebben ervaren hoe is het om zelf cliënt te zijn? In De ParticipatieKliniek van V&VN maken verzorgenden en verpleegkundigen uit de ouderenzorg het mee. De bedenkers van het concept – Stichting ZorgVeilig.nl en Arboriginals – lieten het effect van de 24-uurs evenementen onderzoeken. Conclusie: het leidt tot meer persoonlijk leiderschap en professionaliteit en het zet mensen aan tot anders (samen)werken.
Fotograaf: Mascha Hendriks
In ieder zorgbeleid en in elke zorgmissie en -visie staat de cliënt central. Uiteraard en terecht. De langdurige ouderenzorg staat al jaren volop in de belangstelling. Meestal niet positief: bezuinigingen, verpleeghuizen op zwarte lijsten van de Inspectie voor de Gezondheidszorg, acties van bekende Nederlanders om de gebrekkige zorg van hun ouders aan de kaak te stellen. Uit de maatschappelijke discussie over de ouderenzorg blijkt dat we als maatschappij goede zorg voor onze ouderen uiterst belangrijk vinden. Tegelijkertijd ervaren de verzorgenden en verpleegkundigen uit de ouderenzorg doorgaans publiekelijk weinig waardering voor hun werk.
Daarom is beroepsvereniging V&VN (Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland) De ParticipatieKliniek gestart. Dit is een initiatief om de binnenkant van de ouderenzorg in de schijnwerpers te zetten, door die zorg te beschouwen door de ogen en monden van toegewijde en gepassioneerde professionals. Door de zorg te voeden vanuit het vakmanschap en de trots van degenen die meer zijn dan anonieme handen aan het bed. Het concept is bedacht, ontwikkeld en in uitvoering gezet samen met Stichting Zorgveilig.nl en communicatiebureau Arboriginals. De financiering komt van VWS.
De beweging
De ParticipatieKliniek is een beweging in wording, een podium waar verpleegkundigen en verzorgenden uit ouderenzorg elkaar stimuleren in hun professionaliteit en beroepstrots. Een beweging is een sociaal veranderingsproces. Het draait daarbij om ‘community building’, om het opbouwen en uitbreiden van een groep gelijkgestemde, gemotiveerde mensen. Dat vraagt om een collectief leer- en ontwikkelproces dat niet geheel te sturen is, maar dat je wel impulsen kunt geven. Die impulsen zijn in De ParticipatieKliniek opgebouwd en gefaseerd volgens Theory U (Scharmer, 2007). Met een 24-uurs belevings- en leerevent, een landelijke online en live campagne en sessies binnen zorginstellingen om ervaringen te delen, te verspreiden en te borgen (de zogeheten ParticipatieClinics). We lichten het eerste onderdeel van de beweging verder toe naar zowel opzet als effect.
Ervarend leren
Hoe zou de bejaarde versie van jezelf willen leven en wonen? Wat voor zorg gun je jezelf? Hoe voelt het om oud, beperkt en cliënt in de ouderenzorg te zijn? Hoe zou je je eigen wensen en dromen morgen in praktijk kunnen brengen? Dat ontdekken zorgprofessionals tijdens een etmaal durend verblijf in De ParticipatieKliniek. Een actieve, theatrale, prikkelende en uitdagende manier om nieuwe wegen te ontdekken van jezelf, je team en de zorg.
[ref]Behoefte aan sociaal contact
Claudia Straver (40), activiteitenbegeleidster bij zorginstelling Volckaert in Dongen, werkt 20 jaar in de zorg: “Vooral het cliënt-zijn vond ik best heftig. Ik had COPD, dus droeg een zuurstofbril, en was zeer slechtziend. Bovendien zat ik in een rolstoel. Ik voelde me behoorlijk geïsoleerd, het was zo lastig om met anderen te praten. Maar van binnen, onder die mankementen, was ik gewoon mijn sociale zelf en had ik wel behoefte aan contact. Ik snap echt goed dat je je alleen voelt wanneer je beperkingen het contact met de omgeving belemmeren.”[/ref]
Het 24-uurs event vindt plaats in een – tot dan half leegstaande – zorginstelling in het Brabantse stadje Megen, bij Oss. De instelling is heropenend en omgedoopt tot ‘hersteloord voor beroepstrots en vertrouwen’. Van September 2016 tot en met afgelopen januari vonden er vijftien events plaats. Per keer werden 45 verzorgenden en verpleegkundigen uit één zorgorganisatie ‘opgenomen’. Later dit jaar volgen er nog meerdere events.
In het eerste gedeelte van het programma ervaren de deelnemers hoe is het om oud, beperkt en afhankelijk te zijn. In het tweede gedeelte reflecteren ze op die ervaring en op de betekenis daarvan voor de invulling van hun eigen werk.
[ref]Onmacht opent je ogen
Lucie Hoenselaar (54), verzorgende bij BrabantZorg, werkt 35 jaar in de zorg: “Ook al werk ik al 35 jaar in de zorg, mijn ogen zijn weer even geopend. De onmacht die ik als cliënt heb ervaren in De ParticipatieKliniek heeft ervoor gezorgd dat ik op mijn werk weer wat alerter ben. Af ent oe moet je even pas op de plaats houden. Stilstaan en tijd nemen voor de cliënt. Neem niet alles als vanzelfsprekend aan: met luisteren naar elkaar kom je verder. Dit zou ik ook willen meegeven aan collega’s. Het is zo makkelijk voor ons om vast te houden aan vaste gewoonten. Doe het eens een keer anders: dat houdt je scherp en levert je gegarandeerd wat op.”[/ref]
Werkt het?
De ParticipatieKliniek heeft als motto en doel om ‘de blik te kantelen en de zorg te bewegen’. Het leerevent is vooral gericht op het eerste deel: het kantelen van de blik. De campagne en organisatie- interventies zijn weer meer gericht op het bewegen van de zorg.
In opdracht van VWS en V&VN heeft dr. Arjella van Scheppingen onderzocht in hoeverre de gestelde doelen zijn ingelost. Passend bij de beperkte omvang en duur van de pilotperiode (het eerste half jaar) lag de nadruk in het onderzoek op het 24-uurs leerevent.
Onderzoeksmethode
Als inhoudelijke basis voor het onderzoek koos men de Self-Determination Theory, een motivationele theorie die stelt dat er aan persoonlijk leiderschap drie basisbehoeften ten grondslag liggen: autonomie, competenties en verbondenheid. Gekozen is voor actieonderzoek waarin zowel kwantitatieve als kwalitatieve data zijn verzameld. Deelnemers vulden tijdens het event een vragenlijst in (logboekje). Deze ouput is aangevuld met opgetekende gedeelde verhalen en door facilitatoren vastgelegde indrukken en citaten. Al deze gegevens zijn verwerkt met het statistische programma SPSS (gemiddelden zijn getoetst met T-tests, verbanden met regressieanalyses) en met kwalitatieve datamatrices (waarmee voorkomende issues/topics zijn gescoord).
Effecten
In totaal namen 619 verzorgenden en verpleegkundigen deel aan het 24-uurs event. Zij werken in 17 zorginstellingenen vertegenwoordigen diverse leeftijdscategorieën en jaren dienstverband inde zorg. De meerderheid (85%) koos er zelf voor om naar het event te komen (zij zijn niet gestuurd door hun organisatie) en vrijwel iedereen (98%) is intrinsiek gemotiveerd om in de zorg te werken. Het event krijgt een geode waardering (8,6 gemiddeld, verpleegkundigen 8,8; verzorgenden 8,5). Doet het leerevent wat het beoogt te doen? Uit de analyses blijkt dat De ParticipatieKliniek bij vrijwel iedereen leidt tot nieuwe inzichten en in hoge mate aanzet tot een andere manier van (samen)werken. Verdeeld over de drie fasen in het 24-uurs event:
Samen Zien (ervaren hoe het is om oud en zorgafhankelijk te zijn) leidt voor 97% van de deelnemers tot nieuwe inzichten, vooral over wat de echte zorgbehoeften zijn van cliënten en hoe daarnaar te handelen. Deze fase zet 95% van de deelnemers aan tot een andere manier van omgaan met cliënten, waarbij beter communiceren met cliënten en meer rust inbouwen de boventoon voeren.
Samen Delen (als zorgprofessional kennis en ervaringen delen) leidt voor 87% tot inzichten, vooral over het vakgebied zelf, de complexiteit en waar het wel/niet goed gaat. Deze fase zet voor 84% aan tot een andere manier van (samen)werken en bidet vooral handvatten om in gesprek te gaan over de manier van werken onderling en met diverse andere betrokkenen.
Samen Doen (inzichten en ervaringen omzetten in haalbare verbeteracties) leidt voor 75% van de deelnemers tot nieuwe inzichten. Vooral over hoe men gezamenlijk functioneert in het team en met andere betrokkenen. Het zet 84% van de mensen aan tot het zelf aanbrengen van kleine impulsen voor een positieve werksfeer, prettige samenwerking en betere zorg.
Regressie-analyses tonen aan dat De ParticipatieKliniek bijdraagt aan ervaren Persoonlijk Leiderschap (inclusief de drie basisbehoeften autonomie, competenties en verbondenheid uit de Self Determination Theory). En ook aan ervaren Professionaliteit en Duurzame Inzetbaarheid. Hoewel de drie fasen Samen Zien, Samen Delen en Samen Doen ieder afzonderlijk bijdragen, blijkt het 24-uurs leerevent als geheel meer op te leveren dan de som van de afzonderlijke delen.
Conclusies
Op basis van het onderzoek is de conclusie dat De ParticipatieKliniek (het 24-uurs event in samenhang met de ParticipatieClinics en de campagne) een aanjager is voor de beoogde beweging naar ervaren Persoonlijk Leiderschap en Professionaliteit onder verzorgenden en verpleegkundigen. Deelnemers leren echt anders kijken naar hun vak en De ParticipatieKliniek zet ook aan tot een andere manier van (samen)werken. Het motto ‘kantel je blik, beweeg de zorg’ lijkt hiermee treffend gekozen.
[ref]Meer weten?
Participatekliniek.nl en facebook.com/participatiekliniek.[/ref]
Wat verder opviel uit de onderzoeksdata:
Concrete acties – De ParticipatieKliniek leidt vooral tot inzicht in de echte zorgbehoeften van cliënten en hoe daarnaar te handelen (individueel en samen met anderen). Het leerevent zet aan tot andere manieren van (samen)werken, zoals meer rust inbouwen, het gesprek aangaan met andere betrokkenen over wat goede zorg is en het (zelf) doorvoeren van kleine veranderingen voor een positieve werksfeer, prettige samenwerking en betere zorg.
Groeiende complexiteit – Meer nog dan over werkdruk of de noodzaak tot meer handen aan het bed, gingen de besproken dilemma’s in deze (selecte) groep verpleegkundigen en verzorgenden om de toenemende complexiteit van de zorg en hoe daar met een uitbreidende schil aan betrokkenen (onder meer mantelzorgers) sturing op wordt gegeven binnen zorginstellingen.
Anders leren werkt – De betreffende zorgprofessionals toonden zich erg bereid om hun rol te pakken in het veranderende speelveld. Ervaringsleren, oftewel het samen bespreken van effectieve werkwijzen en het zichtbaar maken en toepassen van concreet handelingsperspectief, blijkt goed aan te sluiten bij de behoeften van de beroepsgroep. Deze manier van leren is een zinvolle aanvullin op kennisverspreiding via richtlijnen en protocollen.
Onderbenutting ervaring – Ook blijken zorginstellingen de kennis en ervaring van verzorgenden en verpleegkundigen niet optimaal te benutten om aan de veranderende zorgvragen tegemoet te komen. Dat gaat ten koste van de kwaliteit van de zorg. Het gebruik van álle kennis en ervaring in de sector (dus ook die van verzorgenden en verpleegkundigen) zal nodig zijn om kwalitatief goede, eigentijdse zorg te bieden. Dit levert naar verwachting meer duurzame oplossingen op dan het (impliciete) appèl dat men nu vaak doet op de loyaliteit van verzorgenden en verpleegkundigen om zorgdilemma’s of problemen met roosters op te lossen.
Vervolg
De beweging gaat door. In de volgende fase van De ParticipatieKliniek zal de nadruk komen te liggen op de vertaling en borging van de opgedane ervaringen in organisaties. En op het bereiken, inspireren en activeren van nog grotere groepen verzorgenden en verpleegkundigen via de landelijke campagne.
[ref]Referenties:
Van Scheppingen, A.R. Fostering Self-regulation in health in organisations. Proefschrift, Vrije Universiteit; VUmc/TNO, Amsterdam, 2014.
Scharmer, C.O. Theory U: Leading from the Future as it Emerges. The Society for Organizational Learning, Cambridge, USA, 2007.[/ref]
