Dit najaar opent de ParticipatieKliniek haar deuren in het Brabantse dorpje Megen. De ParticipatieKliniek, zegt u? Jawel, een uniek veranderproject waarbij verpleegkundigen en verzorgenden in de langdurige zorg 24 uur worden opgenomen in een leegstaande zorginstelling. Stichting ZorgVeilig.nl en communicatiebureau Arboriginals bedachten het concept voor V&VN en voeren het ook uit.
Soms duiken ze op in de media: verhalen van zorgverleners die zelf te maken krijgen met de andere kant van de zorg, als patiënt of cliënt, of in een rol als mantelzorger. En we kennen ze misschien ook wel van directe collega’s die een keer in het bed hebben gelegen in plaats van ernaast te staan. Ze komen tot hun schrik weinig empathie tegen. Ze voelen zich vaak niet als een mens behandeld, maar als een nummer.
Even los van de nare aanleiding: zou je niet wensen dat iedere zorgprofessional op zijn tijd zo’n louterende ervaring onderging? Waarbij het uitgangspunt is dat die ervaring, wanneer de persoon in kwestie weer aan het werk gaat, leidt tot een humanere zorgverlening. Maar ziektes en opnames laten zich niet afdwingen, en louterende ervaringen dus ook niet.
Hoogleraar Henk Nies, bestuurder bij kenniscentrum voor langdurende zorg Vilans en gespecialiseerd in ouderenzorg, besloot zich bij dat laatste niet neer te leggen. In februari liet hij zich 72 uur opnemen in woonzorgcentrum De Speulbrink in Vaassen, ten noorden van Apeldoorn. Hij werd uit bed gehaald met een tillift, liet zich wassen en deed mee met de bingo. “Om de twee uur nam ik de tijd om mijn ervaringen op te schrijven, zowel de feiten als mijn beleving, inclusief de fysieke kant, en de betekenis daarvan. Als ik pijn in mijn buik had, vroeg ik me af waar die pijn op duidde. Ik heb veel van de ervaring bij De Speulbrink geleerd, vooral over mezelf. Van tevoren dacht ik bijvoorbeeld een beetje denigrerend over de bingo, maar ik heb ontdekt dat het een prima activiteit is om een middag met medebewoners mee stuk te slaan. Ik ben mijn eigen normen gaan relativeren.”
Ervaringsgericht leren
Nu kun je als individuele verzorgende of verpleegkundige moeilijk bij een willekeurige zorginstelling aankloppen en roepen dat je tijdelijk opgenomen wilt worden. De kans dat je met open armen en een bos bloemen wordt ontvangen, zoals Henk Nies overkwam, is waarschijnlijk niet zo groot. Daarom komt V&VN nu met een alternatief: De Participatiekliniek, een 24-uurs zorgevenement dat verpleegkundigen en verzorgenden in de langdurige ouderenzorg uitdaagt zich te herijken in hun vak.
Initiatiefnemer van het evenement is V&VN, bedenkers van het concept en uitvoerders zijn Stichting ZorgVeilig.nl en communicatiebureau Arboriginals. Doel van De Participatiekliniek is om een verschuiving teweeg te brengen van systeemgericht naar persoonsgericht werken. Niet de protocollen en richtlijnen moeten centraal staan, maar de cliënten. Kun je als zorgverlener naast de cliënt gaan zitten, samen dezelfde kant op kijken en vervolgens de zorg helpen organiseren die nodig is?
Ervaringsgericht leren moet de verandering in gang zetten. ’s Middags in de bus naar de Participatiekliniek, gehuisvest in een leegstaande zorginstelling, krijgen de deelnemers ieder hun eigen cliëntenprofiel toebedeeld. Eenmaal ter plekke worden ze op allerlei manieren geprikkeld na te denken over twee vragen: hoe wil je zelf worden verzorgd en hoe zou de zorg er over tien jaar uit moeten zien? Ondertussen worden ze geacht hun lot als cliënt te ondergaan. Hoe is het bijvoorbeeld om trappen te lopen als je je knieën niet meer soepel kunt buigen? En hoe vind je het knopje in de lift wanneer je nog maar tien procent zicht hebt?
Na een nacht slapen komen de deelnemers weer terug in hun eigen rol als zorgverlener. In de ochtend is tijd ingeruimd om ervaringen uit te wisselen. Wat maak je mee in de uitvoering van je werk? Waar zou je een opleiding voor willen volgen? In de middag wordt ingezoomd op leiderschap en komt de vraag aan bod wat je zelf kunt doen om de zorg beter te maken voor je cliënt en het werk leuker voor jezelf. Deelnemers vervolgens gaan naar huis met kleine, eenvoudig uit te voeren opdrachten. Bijvoorbeeld: ga lunchen met een collega en biecht een blunder van het afgelopen jaar op. Want elke grote verandering, begint met kleine stapjes.
Zelf nadenken
Gerda van Brummelen, adviseur V&VN: “Er zijn de laatste vijftien jaar financieringsmethodes opgekomen waarbij je aan een batterij aan instanties moet uitleggen dat het goed is wat je doet. Veel registraties zijn onnodig en gebaseerd op achterdocht. En je schept een schijnveiligheid omdat je natuurlijk wel verantwoordelijk blijft als professional in de zorg, ook wanneer je met protocollen werkt. Je moet zelf blijven nadenken en je moet altijd naar de context kijken. En als jij denkt dat het nodig is om van richtlijnen af te wijken, moet je het gesprek aangaan.”
Als voorbeeld geeft ze een casus van een verpleeghuisbewoner die panisch is voor de douche. Moet je haar dwingen zich dagelijks te laten douchen? Om te durven beslissen dat zij minder hoeft te douchen, moet je als zorgverlener een behoorlijke dosis zelfvertrouwen hebben, zegt Gerda van Brummelen. “Want je kunt aangesproken worden op je beslissing. Dat zelfvertrouwen, dat vakinhoudelijke leiderschap, moeten we weer gaan kweken. Het hart moet terug in de zorg. Zorgprofessionals zijn geen machines; ze gaan een langdurige zorgrelatie aan met hun cliënten. De cliënt mag zijn eigen keuzes maken. Als zorgprofessional waarborg jij de veiligheid en scheppen de partijen eromheen de randvoorwaarden. Om zo’n situatie te kunnen bereiken heb je zorgprofessionals nodig met een kritische, proactieve en zelfreflectieve houding. De Participatiekliniek heeft de ambitie van een meerjarentraject. We willen een nieuw olifantenpad creëren, één met veel zijpaadjes, zodat je altijd de mogelijkheid hebt af te slaan.”
Dit artikel verscheen ook in V&VN Magazine, mei 2016
Welkom in De Participatiekliniek
Ouderenzorginstellingen kunnen 50 medewerkers 24 uur laten opnemen in de Participatiekliniek (van 16.00 uur tot 16.00 uur). Het project richt zich op verpleegkundigen en verzorgenden, maar voor managers, bestuurders en beleidsmakers wordt een speciale aflevering samengesteld. Deelnemers worden bij hun instelling opgehaald met een bus en krijgen onderweg een cliëntprofiel toebedeeld. Na aankomst halen ze bij de mankementenbalie de benodigde hulpmiddelen op. Het eerste deel van het 24 uurs event staat in het teken van ervaren en uitwisselen. Na een nacht slapen staat het programma in het teken van beroepstrots, leiderschap en professionaliteit. En na de 24-uurs is het niet voorbij. Bij ontslag uit de kliniek krijgen de deelnemers al kleine opdrachten mee die het gesprek binnen het team kunnen stimuleren. Medewerkers van de Participatiekliniek zullen later nog langskomen in de zorginstelling om de beweging gaande te houden.
Van september tot en met december 2016 gaat er, met steun van VWS, een pilot draaien in een vleugel van een oud verpleeghuis van BrabantZorg in Megen, in de buurt van Oss. Bij succes zal De Participatiekliniek daarna gedurende twee jaar door Nederland trekken naar de drie andere windstreken van Nederland. De Participatiekliniek gaat gepaard met een landelijke campagne en een wetenschappelijk onderzoek.
Belangstelling om met uw instelling deel te nemen aan de pilot? Neem dan vrijblijvend contact met op: www.participatiekliniek.nl of via info@participatiekliniek.nl
